Zaterdag 31 december 2016

Een kleine breuk met de traditie: Souleymane is op tijd! Dus klokslag 8 u vertrekken we: Nadie (de vrouw van Souleymane) rijdt. De weg tussen Fintiguila en Touena blijkt onberijdbaar voor jeeps, dus doen we een grote omweg: eerst een stuk op de weg naar Bamako, dan linksaf een ‘piste’ naar het dorp, zo’n 40 km verder. De weg is afwisselend matig tot slecht. En afgezien van de baobab bomen een tikkeltje eentonig: overal dorre struiken: het heeft sinds september niet meer geregend. En de dorpjes onderweg zijn ook allemaal ongeveer hetzelfde, tenminste voor de doorreizende passagier.

De reden waarom we deze reis ondernemen? Het dorp vraagt Souleymane al jaren of we niet ook een project bij hen kunnen beginnen zoals in Fintiguila. We weten op dit moment nog absoluut niet of dit niet de draagkracht van onze organisatie en die van Souleymane te boven gaat. Maar gezien de ontwikkelingen in Fintiguila in een stroomversnelling lijken te komen, is het misschien denkbaar dat we onze aandacht geleidelijk op dit nieuwe dorp gaan richten. Daarvoor is vandaag een eerste kennismaking met de bewoners gepland.

Aankomst in het ons nog onbekende dorp Touena (ca. 1.200 inwoners, dus veel groter dan Fintiguila), 350 kinderen met 2 leerkrachten….

schaduwplekje zoeken voor de auto, dan worden we verwelkomd door een groepje oudere mannen, die ons na enige tijd begeleiden naar de plaats waar de bijeenkomst plaats heeft. Het ziet er allemaal heel serieus en ook een beetje plechtig uit. De raad van oudere mannen zit links, de vrouwen allemaal rechts in de schaduw van een huis. (Zo’n systematische scheiding hebben we in Fintiguila nooit gezien.) Natuurlijk de nodige statiefoto’s met de dorpshoofden – dat zijn er hier twee! Want in het dorp wonen meer dan 2 ethnische groepen, waarvan de 2 belangrijkste de Bambara (traditioneel de landbouwers), links op de foto, en de Bozo (traditioneel vissers), hier rechts op de foto.

En natuurlijk moeten de bezoekers uit België ook worden vereeuwigd:

Wij (Souleymane, Nadie, Aminata, Koen, Willie) in het midden. Souleymane opent met verwelkoming en stelt ons voor. De sfeer is ernstig. Eigenlijk is het een zitting van de ‘gemeenteraad’ die hier plaats heeft.

Centraal in de beraadslaging staat het probleem van de tuinen. Daarvoor wordt de vrouwenraad erbij geroepen.

Die tuinen liggen zo’n 100 meter van waar nu de rivier stroomt, maar in het regenseizoen treedt die buiten haar huidige oevers, waardoor de tuinen onder water lopen en de hele aanleg (en natuurlijk de oogst) verloren is. Bovendien gebeurt het dat de rivier naar het einde van het droog seizoen zo inkrimpt dat men behoorlijk ver moet gaan om water te halen. Voorgesteld wordt om de tuinen te verplaatsen naar een hoger gelegen terrein (dat beschikbaar is) en ook nooit onder loopt, maar tegelijk niet te ver van de rivier ligt. De volgende foto (natuurlijk percelen met alleen maar uien!) laat goed zien hoe breed de vlakte is tot aan het dorp: die loopt dus in het regenseizoen helemaal onder, zodat alle werk in de tuinen vergeefs is.

Het gaat hier om meer dan 300 gezinnen, dus nodig is een terrein van circa 5 hectare. Dat moet omheind worden met een stevige afrastering: anders worden alle plantjes en groenten lekker opgegeten door de rondlopende kippen, schapen, geiten, en koeien. De huidige omheining van takkenbossen voldoet niet: schapen springen over de lagere delen en ze houdt de koeien al helemaal niet tegen. Maar een degelijke omheining kost geld. De vrouwen zouden alvast geld daarvoor sparen: 2.500 CFA elk. (Iets minder dan 4 Euro – dat lijkt niet veel, maar is hier een behoorlijke som.) Eén van de vrouwen klaagt dat het niet gemakkelijk is om zo’n bedrag bijeen te schrapen. Souleymane kapt haar nogal ongeduldig af. Het is kiezen of delen, laat hij verstaan: ofwel werken we allemaal samen en krijgen we een beter leven, ofwel blijven we klagen en komen we niet vooruit. (Tenminste, dat is wat me later door Aminata verteld wordt, want alle gesprekken verlopen in het Bamanan. En ook wat wij zelf publiek te zeggen hebben, wordt meteen vertaald – iedereen lijkt Bamanan te spreken, ook de Bozo, hoewel die toch een eigen taal hebben.)

Daarop mengt één van de mannen zich in het gesprek. Hij uit zijn waardering voor het werk van hun vrouwen. Hij spreekt in het meervoud, dat hun vrouwen keihard werken en ook bij tegenslagen niet opgeven. En krijgt daarbij veel bijval van de andere mannen. Er wordt nogal door elkaar gepraat, maar uiteindelijk komen de mannen met het voorstel om voor elke 2.500 CFA die de vrouwen sparen, er zelf elk nog 1.000 bij te doen. Dus samen 3.500 CFA (5,25 Euro) per gezin. (Mannen met meerdere vrouwen, moeten die dan méér betalen??…)

De stemming is vrolijk en valt ook te bekijken op het volgende filmpje dat op Youtube is gezet:

Eerst stelt Aminata zichzelf voor: ze hoopt dat vrouwen en mannen goed samenwerken in het dorp, zodat ze samen de situatie in het dorp kunnen verbeteren. Dan stelt Souleymane Nadie, zijn vrouw, voor. Er wordt gevraagd naar haar familienaam, Diarra, en dat geeft aanleiding tot enig gelach – waarom weet ik niet. (Diarra is een vaak voorkomende Bambara naam.) Nadie mengt zich in het gesprek: nog méér gelach. Aan het einde komen ook onze namen aan bod: Demba, Aminata’s familienaam – geen Bambara, maar een Peulh naam. Verder (niet meer in het filmpje) Koen, die door Souleymane tot “Coul” is gedoopt (vanwege zijn eigen familienaam, Coulibaly) en Van Peer, maar ik verbeter hem natuurlijk meteen, want in Mali heet ik Diabate! Luid gelach!

Ons wordt om onze zienswijze op het dorp gevraagd. We willen helpen in de mate van het mogelijke, natuurlijk, maar er zou eerst een schatting moeten worden gemaakt van de kosten van de omheining en de tijdsplanning van de spaar-actie. Souleymane biedt ook één van zijn pompen aan, zodat de bevloeiing van de tuinen (die nu verder van de rivier liggen) verzekerd is.

Ik breng nog de medische situatie ter sprake. Er is geen verzorging, geen arts of verpleegkundige in de buurt, ook geen dispensarium in een naburig dorp. De enige mogelijkheid is het ziekenhuis in Segou, maar dat is zo’n 60 km ver, en er zijn geen autobezitters in het dorp. Later op de middag wordt het gebrek aan medische voorziening acuut duidelijk. Een meisje van een jaar of 8, bij wie ik al grote witte vlekken op haar schouder had gezien – waarschijnlijk brandwonden, blijkt er heel erg aan toe te zijn: wanneer ze haar t-shirtje uit trekt blijkt de huid van haar rechter bovenarm helemaal aan haar lichaam ‘gesmolten’ te zijn, waardoor ze haar arm nauwelijks kan bewegen. Het is een schrijnend gezicht, en kan waarschijnlijk relatief makkelijk operatief worden verholpen, maar dat moet dan wel in een ziekenhuis, want in een steriele omgeving gebeuren. Of men in het dorp voldoende geld bijeen kan brengen voor zo’n operatie is eerder twijfelachtig.

De medische verzorging in het dorp is dus een uiterst kwetsbaar levensaspect.

Verder kwam natuurlijk de situatie van de school ter sprake. Er is één klein gebouwtje met twee klasjes,

goed voor elk zo’n 25 kinderen, telkens voorzien van schoolbanken met metalen onderstel (tegen de termieten) en een schoolbord.

 

 

 

 

 

Natuurlijk volstaat dat niet voor 350 kinderen. Bovendien zijn de leerkrachten vaak niet aanwezig. Niet helemaal onbegrijpelijk. Eén leerkracht is door het ministerie gestuurd, en dat is meestal geen goed uitgangspunt (onvoldoende opleiding, slecht betaald, weinig gemotiveerd om in een dorp te werken). De andere leerkracht wordt door het dorp betaald, maar slechts een luttele 25.000 CFA (37 Euro) per maand! Dat is slechts de helft van wat een onderwijzer normaal gesproken in Mali verdient. Het spreekt dus vanzelf dat er werk moet worden gemaakt van een betere scholing. Maar dat betekent een behoorlijke investering: er moeten klaslokalen worden gebouwd – daaraan zouden de mannen van het dorp een grote bijdrage kunnen leveren. (Maar het schooltje ligt wel een heel eind buiten het dorp, misschien is het praktischer wanneer het dichterbij wordt gebouwd.) En natuurlijk moeten er meer leerkrachten komen – en vooral leerkrachten die gemotiveerd en betrouwbaar zijn. Er zal dus nog wat voorbereidingswerk moeten worden geleverd.

Na de vergadering loopt iedereen een beetje door elkaar.

 

 

 

 

 

Maar er moeten natuurlijk ook groepsfoto’s worden gemaakt:

 

Hier onder de neem-boom:

Maar de oude mannen houden het onder elkaar:

Het is tijd om de situatie in het dorp verder te verkennen. Dus een groep vergezelt ons op een uitstap naar de Bani rivier:

En zoals altijd word je de hele tijd omringd door aanhankelijke kinderen, zoals ook hier onze Aminata (links de rivier, zover het oog reikt):

De tocht wordt menens:

En aan handen is er geen gebrek (wel van ónze kant!):

Op bovenstaande foto en ook hieronder is goed te zien hoe het dorp op een lichte heuvel ligt, zodat het zelf in het regenseizoen niet overstroomd wordt door de Bani:

Koen heeft de kinderen meteen op zijn hand. En begint met Franse les! “Oui!” roept hij en de kinderen na hem – en nóg luider wanneer hij afwisselt “Awo!” (“ja” in Bamanan) en “Oui!” Zo makkelijk kan Franse les zijn …

 

We verlaten de rivier en gaan naar een hoger gelegen gebied van het dorp. We zijn een heuse party van bedevaartgangers. Helemaal op de achtergrond zie je het schooltje (dus wel écht ver van het dorp verwijderd), en links, dichterbij een ander gebouwtje (in cement).

Wat voor gebouwtje is dit, vragen we. Het is zo’n 5 jaar geleden neergezet door een Amerikaanse NGO, van wie men nooit iets gehoord of gezien heeft. Kan dit gebouwtje niet worden gebruikt als schooltje? Nee, want het is niet van ons! Contact opnemen met de NGO in kwestie? Hopeloos, zegt Souleymane.

Steeds zien we het weer opnieuw: westerse NGO’s komen hier allerlei dingen doen, maar zonder eigenlijk overleg met de mensen ter plekke. Iets in deze aard (ECHT gebeurd!):

– “We komen hier een waterput boren, zodat jullie drinkwater hebben.”

– “Maar we hebben 3 maand geleden al een waterput van een andere NGO gekregen.”

– ” Ja, kan zijn, maar deze put staat begroot in ons budget.”

En dan komt hij er dus!…

 

Onderweg voert onze tocht ons ook even naar het schooltje. Het bord wordt kennelijk af en toe gebruikt. Er wordt hier ook Bamanan gebruikt, maar geschreven in het Europees alfabet, niet in het (overbodige en lastige) N’Go, zoals in Fintiguila (zie verder meer hierover).

De driehoek doet vermoeden dat het niveau voldoende hoog is – dit is het vijfde leerjaar. Maar waarschijnlijk dus voor heel kleine aantallen leerlingen.

 

 

 

 

 

 

Onze weg terug naar het dorp wordt een soort optocht, een bonte stoet:

 

 

 

 

 

De stoet voert ons langs voorraadschuren.

Hoe goed ze gevuld zijn, weten we niet. Over de oogst (goed of slecht) werd niet gesproken.

 

 

 

 

 

 

En langs de moskee, die er uiterst belabberd uit ziet. 

We hebben Ibrahim (in Segou) aangesproken om met het dorp te overleggen over het onderhoud van hun moskee – per slot van rekening is het een openbaar gebouw, waar het hele dorp mee verantwoordelijk voor is. 

En vormt het een deel van hun identiteit…

 

 

 

De ezels daarentegen zien er heel gezond en verzorgd uit:

Er blijkt ook een molen in het dorp te werken – aangedreven door een generator:

Hier in gebruik om de noten van de Carité-boom te malen:

 

De middag loopt ten einde, en iedereen verzamelt zich aan de rand van het dorp onder een grote boom.

 

 

 

 

 

En er wordt druk gepalaverd. Wat te horen (en zien) is in het volgende filmpje op Youtube. Het is ook wel grappig:

De oudere man, die al de hele dag een beetje als een soort woordvoerder-communicatie-facilitator optreedt, zegt iets in het Bamanan tegen Koen – wat die natuurlijk niet verstaat, maar waarop hij laconiek antwoordt: “Probablement.” Als Aminata vertaalt, blijkt hij gezegd te hebben dat hij meegaat met Koen naar België!

 

Vrijdag 30 december 2016

05.00 op, om 06.00 u staan Koen en ik aan de bushalte. Geen foto’s hiervan, want het is nog stikkedonker! Aminata komt iets later, en we vertrekken om 7.00 u.

Vooraan in de bus staat een vrouw reclame te maken voor allerlei gezondheidsproducten. Ze komt langs en we krijgen een soort tijgerbalsem om uit te smeren over onze huid. Riekt lekker. Maar ze schreeuwt er luid bij: NIET opeten! NIET in de ogen wrijven!

De reis verloopt voorspoedig en tegen de middag zijn we in Ségou! (Wat een verschil met vroeger, toen je tot 8 uur mocht rekenen. Maar de weg is niet veiliger geworden, integendeel: er wordt te hard gereden….)

Meteen naar hotel “Vue de l’Esplanade”, luxueus zoals we nog nooit hebben beleefd in Mali. De Turkse Torteltjes heten ons welkom!

Meteen ook het restaurant “La Paillotte” aan de overkant van de straat verkend. Met deze zachte temperaturen, kijkend over de majestatische Niger, is dit een paradijselijk oord. Er staat ook een frisse bries, maar gelukkig geen Harmattan.

Er wordt eerst geluncht, daarna bezoekje aan Monique, vervolgens aan het N’Domo atelier.

Er zijn wat problemen met de stoffen die we bij hen besteld hadden, wat Aminata en Koen de gelegenheid geeft om uitvoerig de winkelvoorraad te ‘inspecteren’.

Terwijl ik de zaak met Boubacar Doumbia bespreek, worden er meerdere stoffen gekocht, ikzelf ook enkele sjaals, waarvan één bestemd voor Alexa.

Afspraak met Doumbia: volgende maandag avond zullen vier doeken klaar zijn.

Tenslotte zakken we te voet af, langs de Niger, naar Souleymane,

 

 

 

 

 

die Koen vergast op de eerste les Afrikaanse ideologie….

 

 

 

In het nieuwe “Atelier Soroble” wordt duchtig gewerkt, ook aan een nieuw dak (rechts op de foto),

omdat de productie van raffia-vloerbekleding voor een Duits bedrijf opgevoerd moet worden. Van het vroegere terras (met cafetaria) blijft niets over behalve het uitzicht op de stroom. En ja, ook de vroegere ‘pinasse’ van Souleymane, die nu gebruikt wordt om zand uit de rivier mee te vervoeren…

 

 

De laatste afspraken voor morgen worden gemaakt. We doen boodschappen voor morgen onderweg in een nieuw supermarktje, vlak naast het restaurant Soleil de Minuit – dat eigenlijk nauwelijks te doen heeft. Van het muziekgroepje Benkadi geen spoor. Volgens de ober spelen ze er nog wel eens “af en toe”. Volgens Monique hebben ze een andere plek gevonden om hun muziek ten gehore te brengen.

 

 

Dinsdag 27 – Donderdag 29 december

Enkele rustige dagen om te acclimatiseren. Er even bij vermelden dat er nog twee mede-reizigers zijn: Aminata Demba, een jonge actrice van Malinese afkomst, die op dit moment al in Bamako is en haar familie daar bezoekt. Over haar theater carrière kun je meer vinden op:

http://www.tarsenaal.be/wie-is-wie-1/aminata-demba.

Aminata is ook verbonden aan onze v.z.w. Daarnaast reist ook Koen mee: hij is bezig aan een reis van enkele maanden door Afrika, en gezien zijn brede interesse en zijn belangstelling voor ons project en de Derde Wereld problematiek, reist hij mee.

Koen is gisteren aangekomen en al goed geïnstalleerd. De Sleeping Camel blijft een oase van rust in deze jachtige hoofdstad. De twee konijntjes van weleer zijn nu met z’n drieën!…

En we hebben reuze mazzel met het weer: de temperaturen komen nauwelijks boven de 30 graden. En de zaak draait vrij goed, mede dank zij de vele buitenlandse expats die hier voor de internationale organisaties werken. En vannacht heb ik weer een muskietennet over mijn bed:

Een aantal van hen ontmoeten en spreken we. (Geen namen, uit voorzorg.) De algemene conclusie: het noorden van Mali is eigenlijk ‘verloren’, althans voor de voor ons liggende tijd. Het is amper voorstelbaar dat je veilig kunt reizen ten noorden van Mopti. Wat het zuidelijk deel van het land betreft, dat is zeker volstrekt veilig. (Voor zover je ergens veilig kunt zijn – in ieder geval niet minder veilig dan in Brussel of Parijs.) Maar de internationale gemeenschap doet heel veel inspanningen om Mali weer op de been te krijgen. Wat er gaat gebeuren als hun mandaat afloopt, is op dit moment niet te voorspellen, maar onze gesprekspartners waren daar niet bijzonder optimistisch over. Maar goed, dat duurt nog meerdere jaren, intussen komt het land geleidelijk uit de economische crisis.

Tijdens de rit van de luchthaven had ik de indruk dat er minder pollutie was dan vorige jaren. Maar toen ik met Djibi naar het bus station reed om de tickets voor vrijdag te kopen, werd al gauw duidelijk dat het verschil met vroeger zeker niet erg groot was….

Natuurlijk bracht ik ook een bezoek aan Sounkoura, wier echtgenoot onlangs overleden is. (We hadden eerder al in ons campement bezoek gekregen van dochter Fatoumata, met wie het goed gaat.) Ook Koen en Aminata werden uitgenodigd, maar Aminata kon niet. Mariam had voor ons gekookt,

zij wil nog steeds naar België komen om te studeren, nu voor dramaturgie – misschien kan Aminata uitkijken naar mogelijkheden, als die er zijn, tenminste! De ontvangst door moeder Sounkoura was uiterst hartelijk. Zij leek mij ook in betere gezondheid dan enkele jaren geleden.

 

Tussendoor zijn Koen en ik op jacht geweest langs de oevers van de Niger. Naar … roeipootkreeftjes. Dat vraagt even een woordje uitleg. Twee bevriende biologen van de Universiteit Gent, Lynda Beladjal en Johan Mertens, vestigen de aandacht op het bestaan van deze zoetwater diertjes in extreme leef-omstandigheden zoals de Sahel. De cysten (‘duureieren’) die de diertjes voor hun voortplanting produceren, kunnen lange perioden van droogte overleven, en komen bij regenval meteen tot leven on plassen. Deze eitjes zijn in het westen hun gewicht in goud waard, omdat ze kunnen worden gebruikt in commerciële toepassingen als voer voor de viskweek.

Tegelijk filteren roeipootkreeftjes vervuild water van bacteriën en plankton, waardoor ze (alweer) commercieel interessant zijn voor de omzetting van bioconversie: van afvalprodukten naar biomassa. Wie in de wetenschappelijke achtergrond geïnteresseerd is, vindt hierbij een publicatie van beide onderzoekers.

We proberen na te gaan of in Mali dergelijke diertjes te vinden zijn. Een rendabele cultuur ervan zou aanzienlijke export kunnen produceren, en – belangrijk – van eigen bodem, zonder dat er iets voor moet worden ingevoerd vanuit de westerse wereld.

Koen en ik dus langs de slijkerige oevers met ons schepnetje. We zoeken in plassen, want in de rivier zelf komen de beestjes niet voor. Oh nee, want de vissen eten ze immers op! We vinden veel plassen (ik zie ook weer de prachtige Chileense kievit aan de oevers), heel smerig water (goed dus!), maar we vinden geen kreeftjes in ons netje. Een jongeman met een zwarte schoudertas probeert ons te helpen. Hij werkt als ‘vertaler’ – wat hij daar aan de oevers komt doen, is ons niet zo duidelijk, maar hij neemt ons mee naar twee mannen in de moestuinen iets verder op. Die beweren dat het niet het seizoen is voor de diertjes. Ze beweren die namelijk te kennen: Koen had de fotootjes mee op zijn smartphone. We zouden de vissers moeten vragen…. Zoals steeds, ook hier weer een mengeling van locale informatie vermengd met folklore: moeilijk om de twee uit elkaar te houden. Voorlopig dus geen succes met de kreeftjes.

 

Maandag, 26 december 2016

Tweede Kerstdag en op weg naar Afrika!… We zijn nog nooit zo vroeg klaar geweest met pakken. Een half uur voor vertrek zitten we zelfs te niksen – dat is nog NOOIT gebeurd!

Naast de gewone bagage draag ik ook een grote koker in karton mee: zo’n 1,5 meter lang. Daarin zit een uitvergrote kaart van de omgeving van Fintiguila, aan beide zijden geplastificeerd. Die dient om in de klas te worden opgehangen, zodat kinderen een besef krijgen van hun omgeving, en een beetje leren kaart lezen, een vaardigheid die in vrijwel heel Afrika ontbreekt.

Maar mag ik zo’n koker wel mee aan boord nemen? En waar moet ik hem opbergen? Dat blijkt achteraf helemaal geen probleem te zijn, want er is plaats genoeg in de bagageruimte. Maar opvallend is wel dat de communicatie hierover niet in het Nederlands kan. Aan boord van een toestel van Air Maroc, vertrekkend uit Brussel, in een land waar enkele honderdduizenden mensen van Marokkaanse origine wonen, spreekt niemand van het personeel de taal van dat land…

Ik zit naast een zwarte moeder met heel braaf dochtertje. Uit Sierra Leone, blijkt achteraf.

• What do you speak in Sierra Leone?
• English
• No, I mean what local language?
• Creole, broken English.
• Creole is not broken. It’s your language
• OK.

Aangename verrassing: de luchthaven van Casablanca is helemaal vernieuwd. Je kunt er nu gemoedelijk zitten, en het is er niet koud. Naast een rijzige Argentijnse, op weg naar vrienden in Ouagadougou.

• Betekent “Buenos Aires” niet “zuivere lucht”?
• Yes.
• And is the air clean?
• No!
• Would you recommend visiting the town?
• It is very violent!

Voor het eerst weer in een vliegtuig vol zwarten en een 5-tal blanken. En er is een nieuwe mannenmode in Mali: lange, sobere boubou met heel stijlvolle en gladgestreken tulbandje met achteraan een slipje dat tot in de nek valt. Héél mooi, en vroeger nooit gezien!

Bamako! Geen meting van lichaamstemperatuur: Ebola lijkt geweken. Ook geen UNO-militairen. Maar de gevaren die zij moeten bezweren, zijn zeker nog NIET geweken ! Ik mag meteen formulieren mee invullen voor mannen die niet kunnen schrijven. Opvallend: NOG veel minder verkeer op de luchthaven, en vrijwel uitsluitend Malinezen: misschien hooguit 5 blanken. Djibi, onze trouwe taxichauffeur, wacht me op, samen met zijn broer Moussa. Hoor van Djibi dat Koen gisteren is aangekomen. Om half drie zijn we aan de Sleeping Camel, die zeer slapend is. Ik krijg de bestelde kamer, echter zonder muskietennet!!… En eigenlijk ook geen proper laken, deken is hopelijk niet nodig. Morgen zal blijken dat de muskietennetten vandaag werden gewassen…. Binnen de 10 minuten ben ik als een bezetene aan het krabben vanwege de muggenbeten.

Souleymane heeft samen met het dorp het ‘atelier’ afgewerkt: dit moet dienen zowel als klaslokaal, alsook voor de praktijklessen, om het materiaal te bewaren, enz. Dit is een grote vooruitgang: zie de totale oppervlakte waarover de school nu kan beschikken. De twee foto’s hieronder zijn de linker- en rechterkant van het gebouw.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Maar het gebouw is op zich niet het belangrijkste. Veel belangrijker is dat de leerlingen van de zesde klas zich nu in groepjes opdelen voor de praktijklessen. Er zijn vier groepjes: 1 voor schrijnwerkerij, 1 voor electro-mechanica, 1 voor land- en tuinbouw, en 1 voor ‘snit en naad’. Hieronder de foto’s van de leerlingen per ‘specialisatie’.

De leerlingen schrijnwerkerij:

Van links naar rechts: Mamadou Djiré, Lassine Djiré, Karim Traoré, Drahamane Coulibaly, Adama Sinayogo.

De leerlingen electro-machanica (weer van links naar rechts): Drahamane Coulibaly, Amadou Sinayogo, Yaya B Djiré, Siaka Karabinta.

De ploeg voor de land- en tuinbouw: Mamadou Djinkiné Djiré, Yaya Z Djiré, Nani Karia Djiré, Bintou Diarra, Balikisa Djiré (ontbreekt op de foto):

 

 

 

 

 

 

En de groep die ‘snit en naad’ doet: Nene Djiré, Sitan Karabinta, Nafissou Traoré, Rokia Traoré, Safoura Diarra, Djenebou Djiré, Karia Djiré:

Hier zijn alle leerlingen van de 6de klas bezig om het planten van de aardappelen voor te bereiden. Alle leerlingen, zodat iedereen een basiskennis opdoet in het poten van aardappelen. Die hebben minstens zoveel voedingswaarde als de traditionele gierst, maar zijn veel makkelijker te planten, te rooien en vooral veel sneller te bereiden – gierst moet altijd uren (door de vrouwen) worden fijn gestampt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Herinner je je de twee mannen uit het dorp die in januari van dit jaar (2016) naar Benin zijn gereisd, om daar een inwijding te krijgen in ecologische landbouw? Hier is één van hen, Drissé Djiré, zijn kennis aan het doorgeven aan de leerlingen. Want hij is nu aangesteld als praktijk-leraar voor land- en tuinbouw.

Er wordt in ieder geval duchtig (en verantwoord) geplant en gewerkt – een geweldige vooruitgang voor het dorp, voor de vrouwen, en voor de kinderen. Hier zijn de vijf leerlingen die zich ‘specialiseren’ in land- en tuinbouw bezig de aardappelen te poten in de bedjes van 5 cm – de grond is hier heel zwaar, dus ook het werk!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dank zij de onvermoeide werkzaamheden van Souleymane en de steun van veel vrienden en organisaties zijn de gebouwen voor het 5de en 6de leerjaar nu ook nagenoeg klaar voor gebruik. Het is inmiddels oktober, het regenseizoen is zo goed als voorbij, en de weg naar Fintiguila is opnieuw berijdbaar. De eerste vier leerjaren zijn alweer op school begonnen, 5de en 6de leerjaar wachten nog even op de cementering van muren en vloer, plus het aanbrengen van bordverf op de muren: de oude borden zijn voor een aanzienlijk deel aangetast: de termieten eten ze gewoon op! (Een probleempje waar wij in het westen geen last van hebben …. en er dus meestal ook niet aan denken.) Hier enkele foto’s van het nog onafgewerkte atelier, dat helemaal heropgebouwd is na de tornado van deze lente.

 

 

 

 

 

 

 

En hier nog enkele foto’s van de eerste klassen, het oudste uit 2011, helemaal in leem opgetrokken – en die stand hebben gehouden in de storm van enkele maanden geleden: de recentere gebouwen (uit 2014) hadden (hebben) een dak van golfplaten, die gewoon zijn gaan vliegen.

Daouda in de N’Go klas, daarachter Oumou in de les wiskunde :

      

Wanneer de voorzieningen in de 5de en 6de klas klaar zijn, wordt het schooljaar (met de nieuwe gebouwen) plechtig geopend met een concert: de group Benkadi uit Ségou geeft een optreden in het dorp, met hoofdzakelijk hedendaagse Malinese muziek (met prachtige teksten, die wij helaas niet verstaan) op traditionele instrumenten: kora, ngoni en kalebas-percussie, instrumenten die de kinderen in het dorp nog nooit hebben gezien of gehoord! Hier een foto van twee van de muzikanten:

Zij zijn een klein groepje (hun naam betekent in het Bamanan zo iets als “gezellig samen” of “samenkomst die goed is”.) die gewoonlijk ’s avonds spelen in het restaurant “Soleil du Minuit”, vroeger vol gepakt met toeristen, die er dank zij de negatieve reisadviezen van de meeste westerse  regeringen niet meer komen. De jongens hebben het daardoor heel moeilijk, want ze leefden eigenlijk van hun  muziek, en alleen groepen toeristen hebben voldoende geld om hen daarvoor te betalen. (De Malinezen zelf zijn al blij wanneer ze te eten hebben….) Mali-ka-di  betaalt de reis- en verblijfkosten van de groep naar het dorp plus en een honorarium voor deze voortreffelijke jonge muzikanten, om de plaatselijke cultuur en tradities in ere te houden.

Mocht je deze jongens, die echt HEEL mooie muziek maken, willen steunen, je kunt hun muziek ook downloaden van het internet (kost 15 Euro voor een Cd’tje – vermoedelijk een MP3 file). Je vindt ze op:

http://www.alamy.com/stock-photo-two-musicians-from-the-group-benkadi-de-segou-play-the-kora-at-the-29676035.html

Er is op het internet ook een filmpje van hun optreden in het restaurant “Soleil de Minuit” in Ségou. De belichting is niet ideaal, want het is een echt amateur filmpje (hoop dat we de auteur geen onrecht aandoen), maar het geeft wel een heel goed sfeerbeeld van hoe het er op zo’n avond aan toe gaat. Geniet!

 

 

 

 

 

Een heel nieuwe ontwikkeling: Souleymane heeft het initiatief genomen om onze leerkrachten pedagogisch en didactisch bij te scholen. En Mali-ka-di ondersteunt dit project financieel. In het atelier van Souleymane in Ségou worden nu lessen gegeven die door onze leerkrachten gevolgd worden. De inhoud van de lessen valt grotendeels af te leiden uit de teksten op het bord. En die zijn echt wel heel goed: het zijn stuk voor stuk wenken maar vooral ook inzichten waar de gemiddelde Malinese leerkracht nog nooit van gehoord heeft. Maar die wel heel belangrijk zijn voor het welslagen van het onderwijs. Hier het begin van de opleiding, dag 1, op de eerste verdieping van Souleymane’s Centre Soroble: (Als je op de foto’s klikt, worden ze vergroot, en kun je lezen wat op het bord staat). We zien onze leerkrachten hier op de rug bij het begin van de cursus.

Hier de directeur van het Katholiek Onderwijs, die samen met zijn assistent de cursus geeft. Nota bene: de directeur van het Katholiek Onderwijs geeft nascholing aan onze leerkrachten, die allen moslim zijn. Dat zegt weer iets over de wederzijdse tolerantie in Mali. Maar ook dat inzake onderwijs de katholieke scholen veruit superieur zijn aan alles wat de officiële (moslim) scholen te bieden hebben.

 

 

 

 

 

 

 

Nog steeds dag 1: over attituden. Mijn goede vriend Paul Wouters, die organisatie-adviseur is, hanteert een theorie van de 3 H’s: Hoofd, Hart, en Hand. Hij zal aangenaam verrast zijn dat hier in Mali zijn theorie ook wordt gebruikt. *lach* Alleen voegen ze hier nog ‘Pieds’ (voeten, dus mobiliteit) aan toe.

Dialoog met leerlingen:

Dialoog: theorie. In drie fasen: (1) de leerkracht presenteert de ‘beelden’ van wie in de dialoog mee doet: de personages, de dieren, de objecten. In een tweede fase leest de leerkracht de dialoog minstens 2 keer in een natuurlijke situatie, waarbij hij met de vinger naar de tekst wijst. In de derde fase wordt de dialoog verklaard: moeilijke woorden en uitdrukkingen, vergelijkingen, mimiek, concrete materialen, enz.

 

 

 

 

 

 

 

Dialoog: voorbeeld: ik neem aan dat leerlingen deze dialoog ‘spelen’ waarbij ieder één van de twee rollen inneemt.

Oefening met dialoog:

Dialoog van buiten leren. Dit kan op twee manieren gebeuren: door ‘onderdompeling’ en herhaling, waarbij de leerkracht als ‘regisseur’ optreedt en aanwijzingen geeft voor intonatie, ritme, verbindingen. Aan het einde van de oefeningen moeten de leerlingen de dialoog kunnen reconstrueren. Maar het kan ook door ‘dramatisch spel’.

Leesoefening: zowel stil als hardop, zowel individueel als in groepjes lezen van een ‘phrase clé’ die op een etiquette geschreven is. Aan het einde vervangen leerlingen één woord in de ‘phrase clé’.

Dag 4: toepassing schrijven, memoriseren, communiceren. Een eerste oefening bestaat erin, de kinderen te helpen bij de juiste uitspraak, een tweede in het aanleren van structuren die een spontaan taalgebruik vergemakkelijken (eerst van leerkracht —> leerling, daarna van leerling —> leerling) – waarbij het op snelheid aankomt. Een derde oefening gaat over het beantwoorden van vragen.

 

 

 

 

 

 

Groepswerk:

Dag 5: Letter- en woordontleding:

En nogmaals letter- en woordontleding: hier gaat het vooral om de herkenning van lettergrepen en klanken. Bijvoorbeeld: de leerkracht leest woorden, en leerlingen steken hun hand op telkens in een woord de letter “a” voorkomt.

Dag 6: vrije dialoog. Leerlingen reproduceren een dialoog die de leerkracht heeft voorgedaan. De leerkracht verdeelt de rollen. In een tweede instantie creëren kleine groepjes van leerlingen zelf een dialoog, uitgaande van een bestaande situatie.

 

 

 

 

 

 

 

Rondom de tekst: Eerst wordt de tekst in stilte gelezen. Dan volgt controle van het tekst-begrip door vragen. Vervolgens leest de leerkracht de tekst expressief, waarna de leerlingen dit nabootsen. Eindigen met een wedstrijd van de beste lezer.

Opstel schrijven: uitgaande van algemene ideeën en antwoorden op vragen die worden gesteld proberen de leerlingen een ‘discours’ te schrijven. Ze maken eerst een inleiding, gevolgd door de ontwikkeling van het thema en tenslotte een conclusie. Er wordt een voorbeeld-tekst gegeven, “La chasse au lièvre”, die als voorbeeld dienst doet.

2de leerjaar: fase 5: lezen en schrijven. Verbetering van het hardop lezen, weer afgesloten met een wedstrijd wie het het beste doet.

1ste en 2de studiejaar: memoriseren. In het 1ste en 2de leerjaar: de leerkracht zegt (niet: leest) de tekst met de gewenste intonatie, gebaren, enz. Vervolgens bespreking van de tekst, gevolgd door hem van buiten te leren en voor te dragen, eerst individueel, daarna in kleine groepjes. Voor het 3de tot 5de leerjaar krijgen de leerlingen de tekst, de leerkracht leest hem voor, lectuur in stilte door de leerlingen, bespreking van de algemene idee van de tekst, daarna verklaring van woorden en uitdrukkingen die men niet begrepen had, afgesloten met de expressieve lectuur van de tekst.

 

 

 

 

 

 

 

Uitspraak: presentatie van een echte of vertelde situatie. Leerlingen creëren een ondersteuning bij de situatie: begrip, verduidelijking van het thema, de tekst produceren, het thema verder uitwerken en tenslotte de productie van een mondelinge gestructureerde tekst.

Dit is waarschijnlijk de 7de dag. De gehele opleiding duurt een maand, maar we hebben verder geen foto’s meer ontvangen. Wellicht is Souleymane sindsdien voor zaken op reis. Van zodra er nieuws is, zullen we dit uiteraard op de website posten.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het transport naar Mali was altijd al een penibel probleem, niet zozeer het transport zelf, als wel het invoeren in het land. Daarbij moeten talloze hindernissen worden overwonnen bij onder meer de douane, die reusachtige invoertarieven hanteert, en natuurlijk ook iets voor zichzelf verlangt….

Nu hebben we een oplossing gevonden: een bevriende Malinees verscheept regelmatig tweedehands auto’s naar Mali per schip: eerst naar Dakar in Senegal en van daar rijdt een chauffeur met de auto’s de resterende 1.000 km naar Ségou in Mali. De mensen ter plekke hebben het grote voordeel dat ze de taal spreken, de geplogenheden kennen, en ze worden niet gezien als wandelende portefeuilles, die wij blanken in de ogen van de plaatselijke bevolking zijn. Ze kunnen daardoor veel makkelijker de grens met Mali oversteken. Hier het vertrek van een eerste zending:

Maar wat versturen we dan? Daarvoor even nog een andere nieuwe ontwikkeling toelichten:

Wereld Missie Hulp heeft ons vijf naaimachines geschonken. Dat is verheugend nieuws, want we willen in het zesde leerjaar (dat in oktober start) de leerlingen een nieuwe praktische vaardigheid bijbrengen: naaien en kleren maken met naaimachines. Die vijf naaimachines zijn nu met de bestelwagen onderweg, maar dat duurt natuurlijk een tijd: ongeveer een kleine week per schip naar Dakar, en dan nog zeker twee dagen over de weg naar Ségou. Het is een fantastische oplossing voor een netelig probleem dat ons veel kopbrekens (en moeite en energie) gekost heeft in het verleden.

Eerder hebben we al andere zaken op deze weg verzonden: een 500 Franse boeken, ons geschonken door de Nederlandse stichting Read to Grow (zie: http://www.readtogrow.eu/nl/index.htm)

plus een ‘Toolkit’ voor praktische onderwijs Frans, samengesteld door vrijwilligers van Leraars zonder Grenzen (zie: https://www.lzg.be).

Die materialen zijn nu opgeslagen in Souleymane’s Centre Soroble in Ségou, omdat het dorp thans, in de regentijd, onbereikbaar is. In oktober, wanneer de wegen weer berijdbaar zijn, en de school herbegint, worden ze naar het dorp gebracht, samen met de naaimachines.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het is ongelooflijk hoeveel steun we gekregen hebben, zowel van een caritatieve instelling als van een andere v.z.w. en meerdere privé donateurs, waardoor we in staat waren om de nodige materialen aan te schaffen. Inmiddels zijn de herstel werkzaamheden ver gevorderd. Hierbij enkele foto’s die laten zien hoe de schade van de orkaan gerepareerd is. Dat was ook hoog tijd, want inmiddels beginnen de hevige regens van het natte seizoen.

En zo ziet het nieuwe gebouw er nu uit – zelfs (voor het eerst) met deuren en luiken in metaal, die werden gefinancierd door Souleymane, onze vennoot ter plaatse!

 

Met heel veel dank voor alle steun die we kregen, uiteraard ook in naam van de kinderen en de bewoners van het dorp Fintiguila!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vandaag, zondag (Pinksteren) is al een vrachtwagen met herstelmateriaal richting Fintiguila vertrokken.

Toevallig had Souleymane hem vorige week al geboekt om met deuren en ramen naar het dorp te rijden. (Tja, de kwaliteit van de foto’s is niet zo heel goed, maar het belangrijkste is natuurlijk, dat de vrachtwagen vertrokken is.)

 

 

 

 

 

 

 

Nu voegen we er nog behoorlijk wat zakken cement aan toe.

Maar ook in het dorp is het overleg meteen gestart: hier de ouderen van het dorp bij een beraadslaging:

En ook met Chaka, onze ‘hoofdonderwijzer’ erbij:

 

 

 

 

 

 

 

Rechts (van Chaka, in zijn wit hemd) al een stapel nieuwe leem-stenen voor de bouw van de school-klassen:

Maar voor de bouw is ook water nodig. Hier de aanvoer ervan:

Maar het is het einde van het droog seizoen, dus de rivier staat heel laag – niet zo heel erg, want over een goede maand begint het regenseizoen, maar intussen moeten we het wel doen met aanzienlijk minder water, zoals je hier ziet: dit is een bijna uitgedroogde rivierbedding:

 

 

 

 

 

 

 

De reacties van de mensen ter plaatse zijn uitbundig dankbaar, dat ze hulp krijgen in dit moeilijk moment. Maar er zal ook veel van hen gevraagd worden, want het herop bouwen komt voor een groot deel op henzelf neer. Maar er is een nieuw perspectief, en dat is het belangrijkste.

Tot op heden konden we steeds positief nieuws over ons project melden. Dat is nu helaas niet het geval. Want eergisteren trof een tornado het dorp. Als dat in een onooglijk stadje in de Verenigde Staten gebeurt, komt het in de krant. Maar natuurlijk niet als het in Afrika gebeurt….

Gelukkig zijn er geen doden of gewonden. (Wel in Kalabougou, het pottenbakkersdorpje aan de Niger, dat door sommigen van jullie ook bezocht is: daar vielen maar liefst acht doden!) Maar de schade in ons dorp is enorm: het in aanbouw zijnde atelier is met de grond gelijk gemaakt. In een vorig bericht (naar onder scrollen) kun je nog zien hoe de muren van het atelier klaar zijn. We wilden net beginnen met de bouw van het dak, maar dit is wat er nog van over blijft:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Een regelrechte ramp: veel stenen zijn stuk, enkele zijn nog te gebruiken. Maar het wordt een behoorlijk opgave om alles weer op te bouwen. De ontreddering bij de mensen is groot. Vooral bij de kinderen! HUN schooltje! (Op de achtergrond zie je nog het allereerste gebouwtje, voor de eerste en tweede klas, in traditionele leem-architectuur: maar dat staat er nog!) Ook het golfplaten dak van de 3de en 4de klas is grotendeels vernield:

Maar dat is nog niet alles: meerdere huizen aan de rand van het dorp zijn beschadigd. En vier boten (prauwen) van de vissers zijn ofwel kapot (zie foto’s).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

of vermist (gezonken?)

Tot overmaat van ramp is ook het reservoir van de watertoren weg gewaaid:

Om een idee te geven van de ravage, hier 2 foto’s van flinke bomen die als twijgjes zijn afgebroken. Deze is helemaal ontworteld en mee gespoeld met het water van de rivier.

 

 

 

 

 

 

 

En natuurlijk is in het dorp heel wat schade aangericht. Hier een totaal verwoest zonnepanneel:

We hebben met Mali-ka-di meteen financiële steun toegezegd (2.000 Euro is vandaag, 13 mei, al onderweg), maar het is natuurlijk een behoorlijke catastrofe, en het zal heel wat geld en energie kosten om alles weer opnieuw op te bouwen. Het belangrijkst op dit moment is de school, zodat de kinderen weer les krijgen – ze willen zélf niet liever. Dus het dak van de 3de en 4de klas moet gerepareerd worden. Is ook nodig omdat over een kleine 2 maand het regenseizoen begint. En het gebouw dat voor de 5de en 6de klas bedoeld was, moet helemaal opnieuw worden opgetrokken. En ook dát is dringend, zodat ook deze kinderen naar school kunnen. De watertoren moet ook dringend worden gerepareerd, of de moestuintjes van de vrouwen verdrogen.

Op langere termijn hopen we dat het dorp inziet dat het zich beter moet beschermen, dus door meer bomen te planten. Het is namelijk volledig blootgesteld aan wind, in een grote vlakte. En er worden natuurlijk altijd opnieuw bomen gerooid, voor het hout, om te koken. Marie-Jeanne van Tuykom deed ons een goed idee aan de hand om kleine oventjes te laten maken, die tot 50 {e9940e0c02f8d96d21e6f25569fda7b5198e19dfa9031a0585a9ae16fa7c9142} van de energie bij het koken besparen. Ook daar moeten we achteraan.

Vandaar …. met enige schroom, want we doen dit eigenlijk niet graag, en het is ook nog nooit voorgekomen. Maar nu zijn we geneigd om bij jullie te komen bedelen. Zoals bekend krijgt onze v.z.w. niks niemendal subsidies, zodat onze mogelijkheden beperkt zijn. Er zijn nu zovele kosten dat we een beroep op jullie willen doen, als sympathisanten, om te helpen. Je kunt een donatie overmaken op het rekeningnummer:

BE48 5230 8027 2427

van onze Koepelorganisatie Leraars zonder Grenzen. Wel met de vermelding “GIFT MALI-KA-DI”.

Dan krijg je op het einde van het jaar een attest dat je je donatie fiscaal mag aftrekken van de inkomstenbelastingen.

Wie geen (Belgisch) fiscaal attest hoeft, kan ook rechtstreeks op de rekening van Mali-ka-di storten:

BE43 0016 2600 1401.

Maar belangrijk: voel je absoluut niet verplicht! Dit is een verzoek, geen dwangschrift. En we redden het zeker wel. Maar alle hulp is nu op dit moment welkom.

Een schoolreisje naar een andere stad, het behoort vaak tot wat ook onze kinderen op school doen. Maar voor hen is het iets gewoons. Ze komen immers overal met openbaar vervoer, of worden door hun ouders overal met de auto naartoe gereden. Niet zo onze leerlingen in Fintiguila. Niemand van deze kinderen is ooit uit het dorp geweest. Ja, misschien zijn sommigen wel eens in Samené geweest, het dorp 7 km naar het noorden. Te voet dan wel, door het mulle zand. Maar NIEMAND van hen is ooit in een stad geweest. Je moet je indenken dat deze kinderen zich niet eens kunnen VOORSTELLEN, wat dat is, een stad. Maar op initiatief van Souleymane hebben de leerlingen van de vijfde klas nu een drie-daagse uitstap naar Ségou gemaakt. Met een soort busje zijn ze uit het dorp vertrokken – hier komen ze aan bij Souleymane’s atelier:

Daar hebben ze ook gegeten en overnacht.

Hier de (12) jongens bij het eten:

En hier de (10) meisjes bij de maaltijd:

 

 

 

 

 

In het atelier N’Domo, waar Boubacar Doumbia hen kennis laat maken met zijn atelier:

 

 

 

 

De jongens met blauw T-shirt, de meisjes met een wit of zwart.

 

 

 

 

 

In volle aandacht en concentratie:

Een bezoek aan een schrijnwerkerij:

In het centre d’Artisanat: met Chaka in het groen, hun leraar schrijnwerkerij die elke week een dag les komt geven in het dorp:

 

 

 

 

 

Nog in het Centre d’Artisanat: een vrouw met spintol:

Andere vrouwen zijn aan het  tapijtknopen:

 

 

 

 

 

Introductie in de metaalverwerking:

met de constructie van metalen deuren en ramen:

 

 

 

 

 

Vlechten van metaaldraad – hoog nodig in het dorp om de moestuintjes af te schermen tegen de geiten en schapen:

En nu een  andere schrijnwerkerij:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

En team-building:

Wát een foto! Allemaal lachende gezichten. Toen we vijf jaar geleden met het werk in het dorp begonnen, lachten de kinderen nauwelijks. Er WAS ook niets om te lachen. Wat een hemelsbreed verschil, na zo’n ongelooflijk korte tijd!

Onderweg langs de antiquair:

 

 

 

 

Naast het Centre Soroble van Souleymane:

Op bezoek bij Monique Teggelove, en haar bureau “Papillon reizen” in Ségou, die onze school ook daadwerkelijk steunt:

Op wandel in de buurt van de Niger:

 

 

 

 

Bij de pottenbakkers langs de Niger:

Aan de oever van de Niger: Souleymane (in lichtblauw hemd) geeft uitleg. Op de voorgrond onze twee Chaka’s: de timmerman in ’t groen, de meester in het oranje:

De markt in Segou verkennen onder leiding van Chaka:

en klimmen op het standbeeld van Echinard, de Franse generaal die eind 19de eeuw Ségou veroverde.

En notities nemen van wat er op zijn standbeeld staat.:

Het voetbalstadium (dat wij zelf nog nooit gezien hebben….):

Belangrijk voor het historisch besef: bezoek aan Ségou-koro, de oude stad, waar begin van die 18de eeuw het Bambara koninkrijk in Ségou gesticht werd

 

 

 

 

Hier bij het graf van Biton Coulibaly (1689-1755), de stichter van het Bambara koninkrijk:

De leerkrachten, Oumou en Chaka, bij de overste (een nazaat van de toenmalige koning)  van Ségou-koro;

Naar het einde van het bezoek: verzameling aan de Niger. Op de achtergrond Chaka in gesprek met Monique (van Papillon Reizen in Ségou), die ook vele foto’s genomen heeft.

Terug gaan doet pijn.

 

Terugkijken, vóór het vertrek terug naar Fintiguila, nog een groepsfoto op de binnenkoer van het CentreSoroble van Souleymane:

 

En nog even voor de Niger:

En als allerlaatste, nog een afscheidsfoto vóór het atelier van Souleymane:

 

 

 

Wat er in de hoofden en harten van deze kinderen de voorbije 3 dagen gebeurd is, valt waarschijnlijk met geen woorden te beschrijven!