Bezoek aan Mali

Vrijdag 23 oktober 2015

Ons vertrek zorgt meteen voor problemen. Met verbazing zie ik dat op mijn ticket, dat ik online geboekt heb, mijn naam staat als ‘Mr. Van’. Dit is natuurlijk niet de naam die in mijn paspoort staat. Dus kunnen ze mijn ticket niet accepteren. Een nieuw ticket kopen dus!?? Maar het personeel van TAP (de Portugese maatschappij waarmee we vliegen) weet het probleem meteen respectvol, discreet en binnen enkele minuten op te lossen. Oef.

Dit keer slechts enkele uren wachten in Lissabon. Op de vlucht naar Bamako zitten we naast een Malinees, getrouwd met een Amerikaanse en wonend in de States, waar hij jarenlang in de curriculum ontwikkeling voor ecologie gewerkt heeft. Indringende gesprekken. Hij heeft zijn land al meerdere jaren niet meer gezien. Hij vertelt met enthousiasme over een ecologisch project dat hij bezig is op te zetten. Hij is duidelijk een begaafd, ontwikkeld en bevlogen iemand. Maar dan gebeurt er iets merkwaardigs. Naarmate we Bamako naderen, wordt hij steeds stiller, en op de luchthaven krimpt hij bijna in elkaar. Eerst denk je: emoties, nu hij terug thuis komt. Maar we denken dat er ook nog iets anders aan de hand was. Hij is alleen (zijn vrouw wou niet meekomen uit angst voor het terrorisme) en hij valt dus terug in zijn situatie als Malinees. En beseft dus dat hij hier alleen staat. Het land gaat steeds meer achteruit…. Misschien blijven we in contact.

Op de luchthaven informeren we naar de bagage van een vriendin in Segou. Haar bagage was er niet bij een week geleden. Nu wel. Maar ze kunnen de deur van de opslagplaats nu niet open maken. Dus morgen terugkomen…

Djibi staat klaar om ons met zijn oude taxi naar The Sleeping Camel te brengen. Op het eerste gezicht zijn er minder putten in het asfalt, maar dat is alleen op het stuk dat de president aflegt als hij van de luchthaven komt…. En de luchtvervuiling is zeker ook niet minder geworden. Het pakt ons beiden op de adem, en onze neuzen zijn binnen de kortste keren totaal verstopt.

Insluizen in onze kamer in de Sleeping Camel verloopt rimpelloos. We zijn totaal afgepeigerd wanneer we om 02.30 in ons bed liggen.

 

Zaterdag 24 oktober

Het gevoel, ten einde krachten te zijn, is zo mogelijk nog erger. We hebben bovendien beiden nu al (lichte) diarree, geen goed begin. Dus blijven we het grootste deel van de dag  in ‘quarantaine’. In bed dus. Pas in de loop van de middag komen we uit ons nest.

Veel logés zijn er niet in de Sleeping Camel, ik schat een 15-tal. Maar het is er altijd een leuke internationale bedoeling. En rustig.

Er lopen hier ook twee dikke konijnen rond, helemaal vrij, en ze nestelen zich soms onder de stoelen of banken van de toeristen.

Verder is de sfeer hier bijzonder vriendelijk, ook zeer internationaal: voortdurend hoor je vooral Engels en Frans door elkaar. Heel vlotte omgangsvormen, makkelijk om contacten te leggen. Philippe Poiret, een jonge man uit Ohio, is de manager die zijn gasten op hun gemak stelt. Ze hebben hier ook overal plastic zakjes met water hangen.

Tegen de vliegen, wordt gezegd. En inderdaad zijn er geen vliegen, wat in Afrika wel merkwaardig mag worden genoemd. De oorzaak ligt, horen we later, in de reflecties van dat water in de facetten ogen van de vliegen, die daardoor helemaal van streek raken en die plek dus mijden….

’s Middags voert Djibi ons terug naar de luchthaven, om de koffer op te halen van de vriendin van Monique We nemen hem maandag mee naar Segou. Dat is nu wel een BERG bagage: 5 reusachtige koffers….

We maken een wandelingetje vanuit The Camel naar de Niger. Die staat vreselijk hoog – het heeft meer en langer geregend dan normaal.

We maken praatjes met de mensen die aan de oevers in hun moestuintjes werken. Je VOELT in het gesprek de armoede en de uitzichtloosheid, de pogingen om meer contact te krijgen met ons, in de hoop voor ons te kunnen werken, als gids bijvoorbeeld. Het lachen vergaat je snel.

’s Avonds eten we in The Camel, en plots kijkt iemand mij aan en zegt: “Ah, Willie: Segou!” Ik weet onmiddellijk om wie het gaat: Sidi, die we twee jaar geleden in Segou hebben ontmoet, en die zelfs een hele dag is mee gegaan naar het dorp, terwijl dat voor een Malinese stedeling niet vanzelfsprekend is. Hij had (en heeft) een reisbureau, maar runt nu de organisatie van manuscripten-restauratie in Mali, veelal op gemeentelijk niveau. Kennelijk zijn er niet alleen in Timboektoe, maar overal in het land, zelfs in dorpen, families die oude manuscripten bezitten, ze angstvallig bewaren (en bewaken), maar gewoonlijk niet weten HOE ze die broze oude manuscripten moeten conserveren. Zijn organisatie, samen met een NGO, gaat het vooral om de bewustwording rond die manuscripten. Een heel leuk weerzien, opnieuw blijkt: ‘it’s a small world’!

We maken nog allerlei afspraken voor morgen, maar liggen vroeg in bed, en dat is nodig.

 

Zondag 25 oktober

We blijven nog even in de ‘overgang’-versnelling. We denken na of we in die toestand wel met de bus naar Segou willen, of het niet beter is een auto met airco te huren. Dat wordt dan ook later geregeld. Daardoor hoeven we ook niet zo vroeg op te staan, en gaat het wat makkelijker met onze grote hoeveelheid bagage. Goedkoop is het niet, maar voor het eerst in ons leven hebben we behoefte aan airco….

Leuk in The Sleeping Camel is dat hier twee grote konijnen vrij rondlopen, en volstrekt gewend zijn aan de gasten, soms zelfs onder een stoel gaan zitten waar iemand op zit. Ze herinneren ons aan onze konijntjes, Knibbel en Knabbel, in Algerije, 43 jaar geleden. Die liepen ook los over de binnenkoer.

Tussendoor de stad in, bezoek aan Alice, die onder andere bologans maakt, en goed bevriend is met Anja Veirman, een van DE specialisten ter zake in Vlaanderen. Alice heeft vorig jaar haar man verloren, die ook kunstenaar was. Nu heeft ze het heel moeilijk om financieel rond te komen. Waarschijnlijk gaat ze terug naar Ghana, waar haar familie woont: ook binnen in Afrika zijn er vluchtelingen….

We hebben haar werk bekeken, en ik hoop dat Anja (of wij) haar binnen afzienbare tijd naar België kunnen uitnodigen voor het geven van workshops, misschien ook contacten met galerieën – zij was al meermaals in Vlaanderen (Gent, Antwerpen, Hasselt), kent dus de plaatselijke situatie goed.

Onderweg ongewoon veel en uitbundig verkeer, op sommige plaatsen honderden mensen langs de kant van de weg, uitgelaten met spandoeken zwaaiend. En plots werd duidelijk waarom: de president, IBK, komt dadelijk terug uit Parijs, waar hij met alle égards is ontvangen op het Elysée door president Hollande, die veel financiële steun heeft toegezegd. Echter: zonder oormerking waar al dat geld voor moet dienen. Je kunt zó voorspellen in welke zakken het zal verdwijnen, zonder dat het enig effect zal hebben op de economie van Mali. Ook wij in Europa leren bijzonder slecht….

Sounkoura en haar dochter Fatimata zijn even op bezoek geweest, afspraak is dat we donderdag langs haar gaan wanneer we terug zijn uit Segou.

Na het eten maken we kort kennis met een groep van 7 Vlamingen die allen werken voor de European Union Training Mission, militairen die in Bamako gestationeerd zijn en de Malinezen leren omgaan met conflictbeheersing, in het bijzonder dan in het noorden van Mali. En wij natuurlijk over ons project in het dorp, en over de nakende activiteiten rond Mali in De Warande.

 

Maandag 26 oktober

Eerst even rustig ontbijten, om 10 u is onze chauffeur er, stipt. Blij dat we een auto met airco hebben, want onze vermoeienis is nog altijd niet weg. En ik heb voor de derde nacht op rij niets geslapen. Onze chauffeur is een hele rustige Songhaï uit het noorden – maar die al heel zijn leven in Bamako woont. Alles loopt prima, maar de door de Chinezen twee jaar geleden aangelegde ‘snelweg’ is al een groot lappendeken, na slechts één regenseizoen. Dus weer hetzelfde verhaal van ‘made in China’. In Congo noemen ze dat ‘usage unique’…

Net vóór Segou een lekke band, maar Ali, onze chauffeur weet het wiel binnen de 10 minuten te vervangen. Eerst inchecken in L’Auberge: kleine maar fijne kamer, en rustig, want er zijn bijzonder weinig gasten in het complex: er verblijft kennelijk geen enkele andere toerist.

Ook Ali, onze chauffeur, is moe, net als wij, en het is 15 u. – dus eerst eten en drinken. Daarna naar Monique, die geveld ligt door malaria. We bezorgen haar de koffer van vriendin Bianca, die nu in Djenneis. Het lijkt of alles veilig is als je in koppels of hele kleine groepjes reist. Maar niet in het Noorden (boven Mopti), uiteraard. We praten ook even over ons schooltje. Zij vertelt over onze dorpelingen, die tot hun middel wadend door het water, naar Segou waren gekomen om dringend te vragen of de leerkrachten niet zouden willen terugkeren, want de kinderen smeken erom, om weer naar school te mogen!…. Het heeft dus aanzienlijk meer en langer geregend dan tijdens een gewoon regenseizoen – ook hier warmt kennelijk het klimaat op, met soms onvoorziene neveneffecten: het is warmer – maar er valt ook meer neerslag. Maar dat de kinderen smeken om weer naar school te mogen, dat moet je de kinderen hier eens vertellen….

Op een bepaald moment wordt Monique moe en gaan we te voet naar onze vriend Ali. De Niger staat heel hoog – zo hoog hebben we hem nog nooit gezien. Bij Ali is ook Aïcha, zijn 4-jarig dochtertje dat plots is opgedoken – een heel verhaal. Het is een pienter meisje, en wonder boven wonder heeft ze geen angst voor ons, blanken! De papaya’s hangen dik aan de bomen, maar de tuin is voor de rest zo goed als leeg: de kippen pikken steeds zijn zaaigoed. Hij heeft de muur nu verhoogd met halfa-matten, maar de ingang is zo krakkemikkig dat elke intelligente kip (en dat zijn de meeste!) er overheen vliegt. Mimi heeft meteen een ‘plan de campagne’.

We eten buiten bij ‘Soleil de Minuit’, waar we dat ook deden toen we voor het eerst in Segou waren, in 2010. Toen was het afgeladen vol met (in hoofdzaak) toeristen, en de groep Benkadi speelde er prachtige muziek. Nu zaten er enkele Malinese mannen van middelbare leeftijd. Maar kennelijk speelt Benkadi nog steeds, alleen waren ze er vandaag toevallig niet. Wat zonde dat we ze gemist hebben!

 

Dinsdag 27 oktober

Het werd een volle, zware dag. Bij Ali beginnen we met de uitvoering van Mimi’s plan: takken van de bamboe bomen zagen en die horizontaal met heel stevig touw aan twee verticale palen bevestigen. Hoe? ‘Sjorren’, zoals destijds bij de scouts. We proberen Ali dit bij te brengen, inclusief het belangrijke ‘woelen’, en hij kan het prima, al is het niet helemaal naar zijn zin, hebben we de indruk. Misschien had hij veel meer steun van ons verwacht. Maar na een uur zit het stramien van de ‘porte dorée’ zoals Ali haar noemt, in elkaar.

Bij Haruna, een man van rond de 40 in een driewieler (gevolg van polio), slaan we een voorraad armbanden en een dambord in fijn Toeareg leder in. De man is over-gelukkig. Net als gisteren, toen hij 3 Euro kreeg om eten voor zijn gezin op de markt te kopen.

Naar N’Domo, om onze bestelling van stoffen af te halen. Boubacar Doumbia is naast expert op het gebied van bogolans en hun traditie, ook een bijzonder charmant man. We krijgen het ene kunstwerk na het andere te zien, het ene nog mooier dan het andere. Ook het transport wordt besproken, ook dat van de modder…. We gaan na enkele uren buiten met een behoorlijke hoeveelheid doeken.

Daarna gaat het naar Souleymane Coulibaly van het Centre Soroble. Eerst wordt er meer dan een uur overlegd over de strategie voor ons schooltje. Het aantal leerlingen is intussen gegroeid tot 150, dus hebben we ook nieuwe leerkrachten nodig. In de eerste plaats een letares Frans: Nafissatou is intussen gehuwd en haar man wil niet dat ze in ons dorp blijft werken. Er is een nieuwe vrouwelijke leerkracht, Oumou Diabate, die hopelijk wil blijven. Ze is getrouwd en haar man heeft geen bezwaren – dat is een voordeel. Mariam, onze eerste vrouwelijke leerkracht, was ook gehuwd, en haar man woonde in Bamako, maar kwam soms naar het dorp. (Maar Mariam was zijn tweede vrouw.) Met het nieuwe vijfde leerjaar is er bovendien behoefte aan extra lesuren Frans en N’Go. Ook daar moet versterking komen. De leraar Arabisch en de praktijkleerkracht voor schrijnwerkerij kunnen verder werken. Over de vraag of we een lerares aanstellen om de vrouwen en kinderen te leren breien en haken, blijft onze vennoot vaag: hij zegt niet nee, maar ook niet ja. Wat nog niet besproken is, maar volgens ons geleidelijk aan nodig wordt, is het opnieuw opstarten van een ‘jardin d’enfants’: er lopen intussen heel wat jonge kinderen rond, die gebaat zouden zijn met een kleuterklas. (Maar Brigitte, onze vroegere kleuterleidster, heeft een baan gevonden in haar eigen dorp.)

Een belangrijke nieuwe ontwikkeling: Souleyman heeft een beamer (projector) gevonden waarmee we films op de muur van de klas kunnen projecteren. Voor de elektriciteit kunnen we gebruik maken van de generator voor de watertoren. Hij heeft zo’n 1.000 films van het internet geladen, die allemaal te maken hebben met schrijnwerkerij: die kunnen de leerlingen op weg helpen zonder leraar. (Die moet elke week 1 dag uit Segou komen: 50 km door het zand en terug.)

Daarna toont Souleymane wat hij aan bogolans heeft geproduceerd. Ook deze doeken zijn prachtig, soms voortbordurend op traditionele motieven, andere zijn dan weer hedendaagse designs, waarbij bijzonder creatieve thema’s en uitwerkingen te zien zijn. Dat zal de bezoekers in de Warande zeker ook aanspreken. Bovendien heeft hij de achterkant van elke katoenen bogolan voorzien van een basin (spreek uit ‘bazein’), wat de stof een uitgesproken rijk karakter geeft. Een basin is traditioneel een zeer fijn en dicht geweven katoendamast (van goede Europese makelij!), die eerst in Mali geverfd wordt door de vrouwen, en daarna door de mannen ‘gewaxt’. Door het urenlang inkloppen van het ‘wax mengsel’ met grote ronde houten hamers verstijven en ver-glanzen deze stoffen.

Niet alle doeken zijn klaar, dus wordt er hard verder gewerkt, en wij zullen de rest morgen afhalen. We spreken verder af voor ons bezoek aan het dorp morgen. Vertrek om 7.30 u, hij zorgt voor brood, wij voor sardines, watermeloen, water en bananen voor de kinderen.

We gaan op stap naar restaurant Kora, in de hoop om daar onze oude vriend Cé-Kora te zien. Maar onze hoop was ijdel. Hij werkt er niet meer, maar in de Chateau Rouge, een ‘boite’! Een eind ver, waar we niet meer de moed voor kunnen opbrengen. Helaas, we hadden hem graag gezien.

Eten in Auberge en daarna het bed in. Veel reserve aan kracht hebben we niet.

Woensdag 28 oktober

Mimi voelt zich helemaal niet lekker: maag volledig overhoop, diarree, etc. Ze besluit wijselijk niet mee in de brousse te gaan. Souleymane verschijnt tegen 8 uur, en zonder veel omhaal wordt ingeladen in een redelijk nieuwe Mercedes (met chauffeur). Doordat het de laatste tijd overvloedig heeft geregend, en het regenseizoen langer heeft geduurd dan normaal, is de zandweg tamelijk verhard, en krijgen we geen bakken zand in de auto. (Zo’n Mercedes hangt laag tegen de grond in vergelijking met een jeep. Er kan ook aanzienlijk harder worden gereden, zodat we al tegen 10.30 u in het dorp zijn.)

Vooreerst gaat het naar het dorpshoofd, hartelijk weerzien. De man lijkt in de vijf jaar dat we hier komen hoegenaamd niet verouderd te zijn.

Er worden enkele cadeautjes uitgepakt, gewoon om iets te laten zien. Het eerste wat Souleymane uitpakt is een puzzel. Het dorpshoofd is geïntegreerd, en ik mag de puzzel maken, zittend naast hem, terwijl hij de doos vast houdt. Alleen: blijkt dat er stukken ontbreken en andere stukken teveel zijn die er niet in passen. (Blijkt achteraf dat die van de kringloopwinkel komt…) Ook Drahmane, de zoon van het dorpshoofd, gaat volgende dagen zeker puzzelen! Ook komen vrouwen langs ter begroeting. Er wordt eigenlijk nog alleen in Bamanan gesproken, zodat ik er een beetje alleen bij zit. (Wat ik niet erg vind.) Mawa heeft volgens mij nieuwe tanden – waar ze die vandaan heeft, is mij een raadsel. En zoals gewoonlijk zijn de vrouwen gierst aan het stampen, uren aan een stuk, zonder dat een man een vinger uit steekt. En ze hebben vrijwel allemaal weer een nieuwe baby ter wereld gebracht…

Dan gaat het naar de ‘cour’ voor het middageten. Eerst komt het voltallige corps van leerkrachten langs: Chaka (de leraar Frans), Chaka (de timmerman), Daouda (de leraar N’Go), Moussa (de leraar Arabisch), en ook de nieuwe lerares Frans: Oumou – in een prachtig rood kleed en met een rasechte handtas!… Dan wordt gegeten: brood met blikken sardientjes, die we hebben meegenomen, en een grote watermeloen. Waar de bananen voor de kinderen gebleven zijn, is mij onduidelijk, waarschijnlijk samen met de cadeaus bij de ‘chef du village’. Het wordt steeds heter, en na het eten valt iedereen bijna in slaap. Er steekt een behoorlijk warme wind op die heel wat zand en stof meevoert. Gelukkig gaat ie na een tijdje liggen. De gesprekken in Bamanan worden hernomen, en ik besluit even tot een wandelingetje om enkele foto’s te maken. Maar dat is me niet goed bekomen: ik heb alles bij elkaar nog geen 100 meter gestapt, en baad in het zweet…. De hitte wordt nu bijna ondraaglijk.

Tegen half drie gaan Chaka en ik weer naar het dorpshoofd, om de inhoud van onze koffers uit te pakken: werktuigen (cadeau van Hubert, onze overbuurman en van Jeroen, onze webmaster), flessen verf voor de kinderen, spelletjes, een 3-delig woordenboek voor de leerkrachten, en veel (prenten)boeken. Maar het toppunt van belangstelling is de tas met oude brillen die onze schoonzus Irene heeft meegegeven. Iedereen probeert meteen alle brillen uit. Het dorpshoofd haalt er een bril met zwaar zwart montuur uit, en zet die niet meer af! Heel mooi hoe hij nadien geconcentreerd in een boek van Kuifje zit te kijken!

Waarschijnlijk het eerste stripverhaal dat hij ooit in zijn leven heeft gezien. Hij kan immers niet lezen of schrijven, en tot voor kort kon hij dus waarschijnlijk ook nauwelijks zien…

Tegen 3 uur gaan we naar de school, want de lessen zijn weer begonnen. Moussa is met klas 1 bezig. Er staan wat Arabische zinnetjes op het bord, maar er wordt niet geoefend met het lezen of begrijpen. In de plaats daarvan wordt gezongen – ik neem aan religieuze liederen. Moussa zingt telkens een frase voor, en de kinderen herhalen. Hij doet het met veel vuur en overtuiging. Een oudere leerling brengt hem een djellaba, want hij stond daar zo maar in een T-shirt te zingen, dat kan natuurlijk niet. Ik had niet de indruk dat de kinderen erg enthousiast waren.

Daarna gaat het naar de 3^de klas, waar Oumou bezig is met rekenen. Eigenlijk wel goede oefeningen, optellen boven de 100. Maar ik heb nog nooit een les aftrekken of vermenigvuldigen, laat staan delen gezien. Daar moeten we het toch met Souleymane over hebben. Maar de oefeningen worden, op een enkele leerling na, goed gemaakt.

Oumou maakt daarbij een wat matte en onzekere indruk, maar dat is natuurlijk goed te verklaren: ze is nieuw, en nu daalt er nog een heuse delegatie neer in haar klas. Ik hoop dat ze zich binnenkort goed zal voelen in het dorp en dat ze zich ontpopt als een belangrijk rolmodel voor de meisjes.

In de 4^de klas oefent Daouda met het N’Go schrift. In vergelijking met wat ik vroeger gezien heb, gaat het nu gelukkig niet meer om het alfabet, maar worden er kleine tekstjes gelezen. Alleen: de methodiek is altijd weer dezelfde: 1 leerling komt voor de klas en leest de tekst hardop, dan de volgende leerling die dezelfde tekst leest, dan weer de volgende, enz. Natuurlijk is dat geen goede oefening in lees-vaardigheid. Ook heb ik de kinderen nog nooit N’Go zien schrijven, in een opstelletje, bijvoorbeeld. Volgens Souleymane doen ze dat wel, maar ik heb zo mijn twijfels. Wat wel opviel, was het grote enthousiasme dat de kinderen bij de lectuur aan de dag legden. Dat ligt natuurlijk niet aan het N’Go schrift (zoals Souleymane denkt), maar aan het feit dat deze lessen in het Bamanan, de moedertaal van de kinderen, plaats heeft. Men zou natuurlijk net zo goed Bamanan in het Latijns alfabet kunnen lezen, maar om ideologische redenen ligt dat moeilijk: men denkt dat dat niet kan, omdat het Latijns alfabet uit Europa komt. En N’Go in Afrika ontwikkeld werd… Het zal duidelijk zijn dat ook hier weer het denken over taal / schrift / onderwijs zwaar beïnvloed wordt door een uiterst gebrekkige kennis van de materie.

Chaka, tenslotte, in de 5^de klas oefent met de kinderen het systeem van gewichten: kg, dg, g, cg, mg, enz. Ze worden verwacht gewichten van de ene categorie naar de andere over te zetten, en doen dat uitstekend. Natuurlijk dank zij de pedagogische aanpak en het didactische enthousiasme van Chaka.

Souleymane komt daarna tussen en begint in het Frans tegen de leerlingen te praten: of ze hem begrijpen wanneer hij Frans spreekt? Stilte. Hij vraagt (in het Frans) of er in hun dorp een markt is. Stilte. Een meisje en een jongen wagen een schuchtere poging en antwoorden met ‘ja’. Souleymane: “Ou est le marché chez vous dans le village?” Het wordt duidelijk dat de leerlingen hoegenaamd geen Frans begrijpen, laat staan kunnen spreken. Souleymane vaart uit dat dat vanaf nu moet veranderen. Stel je voor dat een toerist in jullie dorp vraagt of er een markt bij jullie is, en je kunt hem niet te woord staan! (Hij heeft wel een beetje gelijk: het onderwijs Frans beperkt zich tot nu toe tot het uit het hoofd leren van enkele zinnetjes.) Ik opper nog dat een goede methode wellicht is dat de leerlingen kleine dialogen spelen, die dan tot leren van de vreemde taal kunnen leiden.

Rond 16 u maken we ons klaar om afscheid te nemen – ook omdat we niet te laat thuis willen komen nu Mimi een beetje in de lappenmand ligt. Er volgt nog een ‘bénédiction’ door de chef du village, voor onze familie en vrienden. Dan gaat het gezwind richting noorden, rond 18 u – het is net donker – bereiken we Segou. Met Mimi gaat het iets beter. Maar het was een verstandige beslissing om in die situatie niet mee in de brousse te gaan.

Veel staat er niet meer op het programma. Behalve vroeg naar bed.

Donderdag 29 oktober

Rustig aan beginnen, want het wordt alweer een zware dag. We hebben een afspraak met Elisabeth, die in het dorp ’tricotage’ (breien en haken) zou kunnen geven. Fijn contact. Zij zou ook Frans kunnen onderwijzen, maar Souleymane’s reactie was koel – hij voorziet dat er problemen zijn met vrouwen wanneer die trouwen en de man niet akkoord gaat. Maar Elisabeth is weduwe….

Ali’s gsm is gestolen! We hadden Aïcha, zijn dochtertje, twee kleine popjes gegeven. Ali is echt door en door arm: ze slapen op de grond in een gebouwtje waar wij alleen tuingerief in zouden bewaren. Maar de kinderen van de rijke directeur waren die popjes komen stelen. Waarop Ali op zoek gaat naar de dieven, ze ook vindt, maar de directeur dreigt hem, dat hij zijn kinderen met rust moet laten…. Lijkt dat niet heel sterk op verhoudingen bij ons in de 19^de eeuw?? Het is duidelijk dat het hier voor Aïcha niet meer veilig is – en in feite voor Ali ook niet. Hij heeft plannen om elders een onderkomen te zoeken.

Haruna wil graag dat we enkele foto’s van hem nemen. Hier is er een. Je zou verwachten dat in een dermate arm land als Mali gehandicapten aan de kant worden geschoven. (Haruna zit in een rolstoel, ik vermoed als gevolg van polio.) Maar dat is hoegenaamd niet het geval. Haruna redt zichzelf, maar hij wordt ook door zijn omgeving geholpen.

Nog geld uit de muur halen. Dat lukt niet, zelfs niet na meerdere pogingen, als ik als taal ‘Engels’ kies. Uit louter nieuwsgierigheid probeer ik het eens met ‘Français’. En zie: een wonder voltrekt zich: met ‘Français’ lukt het wel!!!… Hoe zou dat nu komen?

Souleymane is niet helemaal klaar, maar dat hoeft eigenlijk niet te worden vermeld. Dus geduld, veel en veel geduld.

Boubacar van N’Domo probeert ons 20 kg modder mee te laten nemen i.p.v. de afgesproken 10 kg, maar dat is gewoon niet mogelijk. En dus moet die hoeveelheid worden gereduceerd. Nog wat onduidelijkheden in de financies  afhandelen. Om 15 u stipt gaat het richting Bamako. Daar slaan de files onbarmhartig toe. De luchtvervuiling is te snijden. Het is inmiddels donker, maar om 18.30 u zijn we weer in de Sleeping Camel. We hadden vroeger op de dag Sounkoura laten weten dat we liever vrijdag zouden komen, maar we horen niets meer van haar. Vermoedelijk heeft ze het te zwaar met haar zieke schoonzoon en haar eigen gezondheid.

’s Avonds organiseert Phil, die de Sleeping Camel runt, een TRIVIA avond. We maken kennis met een Amerikaans paar, annex Canadese vriend. De Amerikanen werken in Bamako voor het Peace Corps, maar mogen onder geen beding de stad verlaten…. Zitten hier dus 2 jaar in een gevangenis…

Het droog seizoen is begonnen, maar het stortregent de hele avond, dus de TRIVIA gebeurtenis moet onder het afdak plaats vinden. Maar daardoor wordt de sfeer juist heel gezellig.

Vrijdag 30 oktober

Ik heb geen notities gemaakt. Gelukkig komt Abubakar Fofana ons ter hulp met zijn pick-up, zodat we niet zelf de stad in moeten. En hij loodst ons feilloos met ons super overgewicht aan bagage (120 kg) door de luchthaven. De rest loopt gesmeerd, en op zaterdag landen we in Brussel. Oef!